Splenomegali olarak da bilinen dalak büyümesinin birkaç nedeni vardır. En yaygın nedenlerden bazıları şunlardır:
- Enfeksiyonlar: Mononükleoz, sıtma veya endokardit gibi viral veya bakteriyel enfeksiyonlar dalağın büyümesine neden olabilir.
- Kan bozuklukları: Lösemi, lenfoma ve polisitemi vera gibi durumlar, anormal hücreleri filtrelemek için çalışırken dalağın büyümesine neden olabilir.
- Karaciğer hastalığı: Siroz ve diğer karaciğer hastalığı türleri, dalağın karaciğer fonksiyon bozukluğunu telafi etmeye çalışırken büyümesine neden olabilir.
- Depolama bozuklukları: Niemann-Pick hastalığı veya Gaucher hastalığı gibi bazı genetik durumlar, dalağın belirli maddeleri aşırı miktarda depoladığından büyümesine neden olabilir.
- Travma: Dalağın yaralanması veya hasar görmesi dalağın büyümesine neden olabilir.
- Tümörler: Kanserli olmayan (iyi huylu) veya kanserli (kötü huylu) tümörler dalağın büyümesine neden olabilir.
- Romatoid artrit, sarkoidoz veya lupus gibi inflamatuar durumlar dalağın büyümesine neden olabilir.
- Diğer nedenler: Bazı ilaçlar, hamilelik ve altta yatan diğer tıbbi durumlar da dalağın büyümesine neden olabilir.
Tüm bunların yanında yine dalak büyümesine yol açan faktörler arasında lösemi veya lenfoma gibi kan kanserleri, kist veya apse gibi iyi huylu büyümelerin yanı sıra başka bir yerden yayılan metastatik fokal lezyonlar ve bazı otoimmün hastalıklar da yer alabilmektedir.
Ayrıca, kırmızı kan hücrelerinin erken yıkımına yol açabilen hemolitik anemi ve nötropeni gibi durumlar da dalağa aşırı yük bindirebilmekte ve bunun sonucunda büyüme meydana gelebilmektedir.
Dalak ve karaciğer büyümesi tehlikeli mi?
Dalak ve karaciğer büyümesi birçok farklı nedenle ortaya çıkabilir ve bazı durumlarda ciddi bir sağlık sorunu olabilir. Ancak, bu durumlar genellikle semptomatik olmazlar ve sadece rastlantısal olarak tespit edilirler.
Dalak büyümesi, enfeksiyonlar, kanserler, kan bozuklukları veya bağışıklık sistemi hastalıkları gibi çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir. Karaciğer büyümesi de aynı şekilde çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir, örneğin yağlı karaciğer hastalığı, hepatit, siroz, kanser veya kalıtsal hastalıklar gibi.
Büyüme nedeni ciddi bir hastalık veya durumdan kaynaklanıyorsa, tedavi edilmesi gerekir.
Ancak, büyüme nedeni hafif veya geçici bir durumdan kaynaklanıyorsa, örneğin enfeksiyonlardan veya hormonal değişikliklerden kaynaklanıyorsa, bu durumun tehlikeli olması pek olası değildir.
Büyümüş bir dalak, kan dolaşımındaki sağlıklı kırmızı kan hücrelerinin, trombositlerin ve beyaz hücrelerin sayısını azaltarak daha sık enfeksiyon geçirilmesi ihtimaline yol açabilmektedir.
Bununla birlikte büyümeye bağlı dalak yırtılması sonucunda meydana gelebilecek iç kanama ise hayati tehlikeye neden olabilmektedir.
Öte yandan, büyümüş bir karaciğer ise kendi başına tehlike yaratmasa da altta yatan nedenlerin acil durumlara sebep olabileceği düşünülmektedir. Öyle ki bazen karaciğer, akut bir duruma tepki olarak şişebilmekte ve daha sonra kendiliğinden normale dönebilmektedir.
Ancak, yavaş gelişen ve ilerleyici hasara neden olan kronik bir sorun söz konusu ise altta yatan kalp yetmezliği ve kanser gibi durumların vakit kaybetmeksizin tedavi edilmesi oldukça önemlidir.
Dalak Büyümesi
Dalak, karnın sol üst kısmında, midenin yanında ve göğüs kafesinin de hemen altında yer alan yumruk büyüklüğünde bir organdır.
Bağışıklık sisteminin ve lenfatik sistemin önemli bir parçası olan bu organ, enfeksiyonla savaşan beyaz kan hücrelerini içermesi sebebiyle kandaki istilacı mikroplara karşı vücudu korumakla görevlidir.
Bununla birlikte kan hücrelerinin seviyesini kontrol etmek ve kanı filtrelemekte de rol sahibidir. Bazı durumlarda enfeksiyonların, karaciğer hastalıklarının ve bazı kanserlerin dalak genişlemesine neden olduğu bilinmektedir.
Öte yandan insan için hayati bir organ olmayan dalağın alınması söz konusu olduğunda, birçok işlevin karaciğer tarafından üstlenildiğini de söylemek mümkündür.
Dalağın birkaç önemli işlevi;
1- Kanın filtrelenmesi: Dalak, kan için bir filtre görevi görerek eski veya hasarlı kırmızı kan hücrelerini ve diğer kalıntıları giderir.
2- Trombositlerin ve beyaz kan hücrelerinin depolanması: Dalak, kanın pıhtılaşması için önemli olan trombositleri ve enfeksiyonla savaşmaya yardımcı olan beyaz kan hücrelerini depolar.
3- Bağışıklık hücrelerinin üretilmesi: Dalak ayrıca vücudun enfeksiyondan korunmasına yardımcı olan lenfositler ve makrofajlar da dahil olmak üzere bağışıklık hücreleri üretir.
4- Kan akışını düzenleme: Dalak ayrıca filtrelediği kan miktarını ayarlamak için kasılarak veya gevşeterek kan akışını düzenlemeye yardımcı olur.
5- RBC’lerin ve Hemoglobin seviyesinin düzenlenmesi: Dalak ayrıca kandaki kırmızı kan hücrelerinin ve hemoglobin seviyesinin düzenlenmesine yardımcı olur.
Özetle dalak, atık ve hasarlı hücreleri uzaklaştırarak ve enfeksiyonla savaşmaya yardımcı olarak kanın sağlığının korunmasında önemli bir rol oynar.
Dalak büyümesi nedir?
Splenomegali olarak da bilinen dalak büyümesi, normal boyut sınırlarının üzerine çıkmış bir dalağı tanımlamak adına kullanılmaktadır.
Bir enfeksiyonun veya yaralanmanın neden olduğu bu durum, aynı zamanda siroz, lösemi veya romatoid artrit gibi çok daha önemli hastalıkların sonucunda da ortaya çıkabilmektedir.
Buna göre büyümüş bir dalağın, bazıları çok daha ciddi olan birçok farklı durumun bir sonucu olduğunu söylemek mümkündür. Bu noktada hastanın tedaviye ihtiyaç duyup duymadığını anlamak için çeşitli tetkiklerde altta yatan asıl nedenin ortaya çıkarılması önemlidir.
Öte yandan çok uzun süre tedavi edilmeyen büyümüş bir dalak, ileriki dönemlerde daha farklı sorunlara yol açabilmektedir. Öyle ki nadir durumlarda ileri düzeyde genişlemiş bir dalak yırtılabilmekte ve bu da iç kanamaya sebep olabilmektedir.
Normal dalak boyutu kaç mm dir?
Dalağın normal boyutu, kişinin yaşına, cinsiyetine ve genel sağlığına bağlı olarak değişebilir. Genel olarak, dalağın normal boyutunun genellikle yaklaşık 12 santimetre (cm) uzunluğunda, 6 cm genişliğinde ve 3 cm kalınlığında olduğu kabul edilir.
Ancak, bu ölçümler kişiye göre biraz değişebilir. Dalağın normal boyutu, ultrason, CT taraması veya MRI gibi bir tıbbi görüntüleme testinde de belirlenebilir. Splenomegali olarak da bilinen genişlemiş bir dalağın her zaman endişe kaynağı olmadığını ve iyi huylu bir durumun sonucu olabileceğini not etmek önemlidir.
Bununla birlikte, genişlemiş bir dalağın altında yatan nedeni belirlemek ve uygun tedaviyi sağlamak için bir sağlık uzmanına danışmak önemlidir.
Dalak büyümesi belirtileri?
Büyümüş bir dalak tipik olarak hiçbir belirti veya semptoma neden olmamaktadır. Öte yandan bazı durumlarda aşağıdakiler de dahil olmak üzere bazı ipuçları, kişide dalak büyümesi probleminin düşünülmesine neden olabilmektedir:
- Karnın sol üst kısmında başlayan ve sol omza kadar yayılabilen ağrı veya dolgunluk hissi,
- Aç durumda veya az miktarda yemek yedikten sonra dahi hissedilen tokluk hissi (büyüyen dalağın mideye yaptığı baskı buna sebep olur),
- Kırmızı kan hücrelerinin oranlarının olması gerekenden düşük seyretmesi (anemi),
- Sık karşılaşılan enfeksiyonlar ve herhangi bir nedenden dolayı vücutta oldukça kolay kanama meydana gelmesi.
Bu belirtilere sahip bir hasta mutlaka ileri tetkik yöntemlerine yönlendirilmeli ve tedavi altına alınmalıdır.
Öyle ki ciddi boyutlarda büyümüş bir dalak sonucunda kan beslemesinin yetersiz kalmasına bağlı doku ölümleri meydana gelebilmektedir.
Ayrıca, genişlemiş bir dalak aşırı aktif hale gelebilir ve çok fazla kan hücresini dolaşımdan hapsedebilir veya çıkarabilir. Bu da anemiye, düşük beyaz küre sayısına veya düşük trombosit sayısına yol açabilir.
Öte yandan dalağın büyümesi ile birlikte yırtılma riski de artmaktadır ki bu sorun hastanın hayatını tehdit edebilmektedir.
Dalak büyümesi teşhisi?
Büyümüş bir dalak veya splenomegali, fizik muayene, tıbbi öykü ve görüntüleme testlerinin bir kombinasyonu ile teşhis edilebilir.
- Fizik muayene: Uzman hekim, karnın sol üst kısmında dolgunluk hissi gibi genişlemiş dalağın herhangi bir belirtisi için karnı inceleyecektir.
- Tıbbi geçmiş: Uzman doktor, karın ağrısı veya rahatsızlığı gibi herhangi bir semptom ve genişlemiş bir dalakla ilişkili olabilecek herhangi bir geçmiş tıbbi durum veya ilaç hakkında sorular soracaktır.
- Görüntüleme testleri: Büyümüş bir dalağın varlığını doğrulamak ve boyutunu ve şeklini belirlemek için ultrason, CT taraması ve MR (emar) gibi görüntüleme testleri kullanılabilir. Bu görüntüleme testleri, dalağın büyümesine neden olabilecek altta yatan koşulların belirlenmesine de yardımcı olabilir.
- Kan testleri: Tam kan sayımı (CBC) ve kan kimyası testleri gibi kan testleri, genel sağlığı değerlendirmek ve genişlemiş bir dalağın yaygın komplikasyonları olan anemi ve diğer kan bozukluklarını kontrol etmek için yapılabilir.
- Biyopsi: Bazı durumlarda, bir sağlık uzmanı splenomegalinin altında yatan nedeni belirlemek amacıyla mikroskop altında incelenmek üzere bir doku örneği almak için dalak biyopsisi önerebilir.
Dalak büyümesi tedavisi?
Bazen semptomlara bağlı olarak bazen de rutin bir muayene sırasında teşhis edilen dalak büyümesinde, tanıyı doğrulamak üzere birtakım tetkiklerden yararlanılmaktadır. Bunlar aşağıdaki gibidir;
- Görüntüleme testleri: Abdominal ultrason veya bilgisayarlı tomografi taraması, büyümüş bir dalağın doğrulanmasına yardımcı olabilmekte ve ne kadar ciddi olduğu, bir lezyonu olup olmadığı veya başka organlara yayılıp yayılmadığı gibi ek bilgilere sahip olmayı mümkün hale getirmektedir. Bununla birlikte bazı durumlarda tercih edilen MR ise dalaktaki kan akışını izlemek adına uygun bir yöntemdir.
- Kan testleri: Dalak büyümesine sebep olan asıl sorunu bulabilmek adına çoğunlukla kan testlerinden de yararlanılmaktadır. Bu sayede belirli hastalıklar, kanserler, kan bozuklukları ve karaciğer fonksiyon problemleri tespit edilebilmektedir.
- Kemik iliği analizi: Bazı durumlarda ise kemik iliği dokularındaki kan hücresi içeriklerini test etmek amacıyla hastaya kemik iliği aspirasyonu veya kemik iliği biyopsisi yapılabilmektedir. Bu sayede dalağın nasıl çalıştığı hakkında bilgi sahibi olabilmekte ve mevcut bozukluklar görülebilmektedir.
Teşhisin doğrulanmasının hemen ardından ise doğru tedavi planlaması yapılmaktadır. Çoğu durumda, altta yatan sorunun düzelmesine bağlı olarak dalak normal boyutuna geri dönmektedir.
Buna göre geçici enfeksiyonlar gibi bazı sebepler kendiliğinden düzelebilir. Bu şekilde tedavinin gerçekleşmediği olgularda ise ilaç tedavilerine, kan tedavilerine veya cerrahi yöntemlere başvurulmaktadır.
Öte yandan bazı hastalarda, dalak büyümesini durdurmak veya boyutu küçültmek amacıyla düşük doz radyasyon tedavisi de uygulanmaktadır.
Dalağın ameliyatla alınmasının ardından hastanın yaşaması elbette ki mümkündür; ancak enfeksiyonlara karşı bağışıklığın azalması söz konusu olabilmektedir.
Bunun için de bazı bulaşıcı hastalıklara ve yaygın enfeksiyonlara karşı kişinin aşı yaptırması, uzman hekimlerce önerilmektedir.
Bebeklerde dalak büyümesi?
Pediatrik splenomegali olarak da bilinen bu durumda, tedaviye başlamak adına asıl nedenin saptanması ilk adımdır.
Tedavi planlaması içerisinde dalağın alınması gerekiyorsa, ek koruyucu yöntemlerin uygulanması gerekebilir. Buna göre dalağı alınan bebek ve çocuklarda, pnömokok başta olmak üzere birçok bakteriye karşı koruyucu aşı önerilmektedir.
Öyle ki bağışıklık sisteminin zayıflamasına bağlı olarak maruz kalınan pnömokok bakterisi sonucunda bu vakalarda kulak iltihabı, sinüzit, zatürre, menenjit ve kan zehirlenmesi gibi hastalıklar görülebilmektedir.
Öte yandan, dalağı alınan çocukların 18 yaşına kadarki süreçte depo penisilin iğnesi ile korunması da tavsiye edilen uygulamalar arasındadır.
Dalaksız yaşamak mümkün mü?
Aspleni olarak da bilinen dalak olmadan yaşamak zor olabilir, çünkü dalak eski ve hasarlı kırmızı kan hücrelerini filtreleyip yok ederek ve beyaz kan hücreleri üreterek bağışıklık sisteminde önemli bir rol oynar.
Tipik olarak yaralanma veya hastalık nedeniyle dalakları alınan kişilerde sepsis, menenjit ve pnömoni gibi ciddi bakteriyel enfeksiyonlara yakalanma riski yüksektir. Bunun nedeni, dalağın bakterilerle savaşmaya yardımcı olan antikorlar ve beyaz kan hücreleri üretmekten sorumlu olmasıdır.
Dalağı olmayan bireyler de anemi ve trombositopeni gibi kan bozuklukları geliştirme riski altındadır. Anemi, vücudun dokularına oksijen taşımak için yeterli kırmızı kan hücresi olmadığında ortaya çıkar ve trombositopeni, bir kişinin kanın pıhtılaşması için gerekli olan trombosit sayısının düşük olduğu bir durumdur.
Enfeksiyon ve diğer komplikasyon riskini en aza indirmek için dalakları alınmış kişilerin profilaktik olarak antibiyotik almaları ve ayrıca zatürree ve menenjit aşıları yaptırmaları gerekebilir.
Dalağı olmayan kişilerin ateş, titreme veya hızlı kalp atışı gibi enfeksiyon belirtileri geliştirirlerse tıbbi yardım alma konusunda dikkatli olmaları önemlidir.
Ayrıca, acil bir durumda uygun bakımı alabilmeleri için sağlık uzmanlarına ve acil müdahale ekiplerine dalakları olmadığını bildirdiklerinden emin olmalıdırlar.
Genel olarak, bir dalak olmadan yaşamak, enfeksiyon ve diğer komplikasyonların potansiyeline ilişkin yüksek bir farkındalık ve sağlık uzmanları tarafından yakından takip edilmesini gerektirir.
Büyümüş bir dalağın olası riskleri?
Splenomegali olarak da bilinen genişlemiş bir dalak, çeşitli komplikasyonlara neden olabilir. En yaygın komplikasyonlardan bazıları şunlardır:
- Anemi: Dalak çok sayıda kırmızı kan hücresini yakalayabilir ve yok edebilir, bu da vücudun dokularına oksijen taşımak için yeterli kırmızı kan hücresinin olmadığı bir durum olan anemiye yol açar.
- Trombositopeni: Dalak ayrıca kanın pıhtılaşması için gerekli olan trombositleri yakalayabilir ve yok edebilir. Bu, bir kişinin trombosit sayısının düşük olduğu bir durum olan trombositopeniye yol açabilir.
- Artan enfeksiyon riski: Büyümüş bir dalak, beyaz kan hücrelerinin sayısında azalmaya neden olarak vücudun enfeksiyonlarla savaşmasını zorlaştırabilir.
- Karın ağrısı ve rahatsızlık: Büyümüş bir dalak, karnın sol üst kısmında rahatsızlık ve ağrıya neden olabilir.
- Burulma: Bazı durumlarda dalak kendi kendine bükülebilir. Bu tıbbi bir acil durumdur ve acil ameliyat gerektirir.
- Rüptür: Genişlemiş bir dalak, yaşamı tehdit eden kanamaya neden olabilecek daha yüksek bir yırtılma riski altında olabilir.
- İşlevsel bozukluk: Büyümüş bir dalak normal bir dalak kadar verimli çalışmayabilir, bu da anemiye, trombositopeniye ve enfeksiyon riskinde artışa yol açabilir.
- Diğer organların sıkışması: Genişlemiş bir dalak, karın içindeki diğer organları sıkıştırarak rahatsızlık, ağrı ve diğer semptomlara yol açabilir.
Dalak büyüklüğü varsa kendime nasıl bakmalıyım?
Size genişlemiş bir dalak veya splenomegali teşhisi konduysa, kendinize dikkat etmek ve dalağın büyümesine neden olabilecek altta yatan koşulları yönetmek için adımlar atmanız önemlidir.
- Tedavi planınızı takip edin: Dalağın büyümesine neden olan altta yatan bir durumunuz varsa, sağlık uzmanınızın önerdiği tedavi planını takip etmeniz önemlidir. Bu, ilaç almayı, ameliyat olmayı veya diğer tıbbi prosedürleri içerebilir.
- Kendinizi enfeksiyondan koruyun: Büyümüş bir dalak, vücudun enfeksiyonlarla savaşmasını zorlaştırabilir. Kendinizi enfeksiyondan korumak için, ellerinizi düzenli olarak yıkamak ve özellikle zatürree ve menenjit olmak üzere aşılarınızı güncel tutmak gibi iyi hijyen uygulamaları önemlidir.
- Temas sporlarından kaçının: Dalak büyümesi olan kişiler, dalak yırtılma riski olduğundan temas sporlarından kaçınmalıdır.
- Sağlıklı bir diyet sürdürmek: Protein, meyve ve sebzeler açısından yüksek olan sağlıklı bir diyet yemek, vücudunuzu güçlü ve sağlıklı tutmanıza yardımcı olabilir.
- Alkolden kaçının: Genişlemiş dalağı olan kişiler, komplikasyon riskini artırabileceğinden alkolden kaçınmalıdır.
- Belirtilerinizi izleyin: Belirtilerinizi izlemek ve herhangi bir değişiklik yaşarsanız sağlık uzmanınıza bildirmek önemlidir.
- Takip randevuları: Sağlık uzmanınızla düzenli takip randevuları, durumunuzu izlemek ve altta yatan koşulların uygun şekilde yönetildiğinden emin olmak için önemlidir.
