Anne karnında beyni gelişmeyen bebek gebelik sürecinde karşılaşılabilen sorunlardan biridir.
Fetal sinir sistemi yani beyin ve omurilik, anne karnında ilk gelişmeye başlayan sistemlerdendir.
Hatta kadınlar hamile olduklarının daha farkına bile varmadan bebeklerinin sinir sistemi oluşmaya başlar. Trilyonlarca sinir hücresi kritik bir gelişme sürecinden geçerek beynin oluşmasını sağlarlar.
”Özellikle gebeliğin ilk 12 haftasında, bu gelişim sürecine engel olan her hangi bir durum, anne karnında beyin gelişim bozukluklarının oluşmasına yol açar. Yine beyini çevreleyen kafatası kemiklerinden kaynaklı bir kusur olduğunda da anne karnında beyni gelişmeyen bebek olabilmektedir.”
Anne karnında bebeğin beyin gelişimi sürecine engel olan nedenlerin hepsinin ne olduğu bilinmemektedir. Ancak genetik hastalıklar, travma ya da annenin toksinlere, enfeksiyonlara, ilaçlara, madde kullanımı maruziyetine bağlı olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir.
Anne karnında beyni gelişmeyen bebek yaşarmı?
Anne karnında beyin gelişimi ile ilgili problemlerin yol açtığı belirtiler beyin gelişim bozukluğuna göre değişkenlik ve ciddiyet gösterir. Bazı problemler yaşamla bağdaşmazken, bazıları yetişken çağına gelinceye kadar fark edilmeyebilir. 10.000 canlı doğumun yaklaşık 15’inde beyin gelişim bozuklukları görülmektedir.
Gebelik sırasında yapılan gebelik ultrasonu ile anne karnında bebeğin beyin gelişimi ile ilgili bozuklukların çoğu erken dönemde tespit edilebilmektedir. Gebeliğin 11-13. haftaları hatta bazen daha erken haftalarda bile sinir sistemi anomalileri tanısı koyulabilmektedir.
Anne karnında beyin gelişimi ne zaman başlar?
Anne karnında beyin gelişimi, konsepsiyondan hemen sonra başlar. Anne karnında bebek büyüdükçe de gelişimine devam eder. Konsepsiyondan yaklaşık 16 gün sonra, gebeliğin yaklaşık 4. haftasında, bebeğin beyin ve omurilik gelişiminin öncüsü olan nöral plak gelişir.
Nöral plak büyüyüp, kendi üzerine katlanıp, katlantı şeklindeki yapı oluk daha sonra ise nöral tüp denilen yapı haline gelir. Gebeliğin 6-7.haftalarında nöral tüp oluşumu tamamlanır.
Beyin yapısını ön beyin, orta beyin ve arka beyinden oluşur. Arka beyinin hemen arkasında bebeğin omuriliğin geliştiği bölüm vardır. Zamanla bu bölümler serebrum (beyin), serebellum (beyincik), beyin sapı, pitutier bez ve hipotalamus adı verilen bölümlerin oluşmasını sağlar.
Beyin gelişimi ne zaman tamamlanır?
Gebeliğin ikinci üç aylık döneminin sonunda, yaklaşık 24. hafta sonlarında anne karnındaki bebeğin beyni yapısal olarak erişkin beynine benzer haline gelir. Ancak beynin gelişimi anne karnındaki bebek doğuncaya kadar devam eder. Hatta fonksiyonel olarak gelişimi doğumdan sonrada devam eder. 0-6 yaş beyin gelişimi takibi de çocuk sağlığı açısından önemlidir.
Bebeğin beyin gelişimini etkileyen faktörler?
- Genetik sebepler (Trizomiler (trizomi 9, dandy walkwer ve chiari II malformasyon; trizomi 13 te holoprozensefali) 7 ve 18. kromozom anomalilerinde…)
- İlaçlar (epilepsi ilaçları, retinoik asit, treotinin, warfarin…)
- Alkol
- Madde bağımlılığı
- Enfeksiyonlar (kızamıkçık, herpes, suçiçeği, sitomegalovirus-CMV …)
- Annede şeker hastalığı
- Annede fenilketonirü olması
- Fetal travma
Anne karnında beyin anomalileri nelerdir?
1- Anensefali; Beyin gelişiminin erken döneminde nöral tüpün kapanmayıp, beyni oluşturacak bölümlerin gelişmesine engel olması durumunda beyin gelişimi olmaz. Ölü doğmuş bebeklerin en sık nedeni anensefali yani anne karnında beyni hiç gelişmeyen fetüslerdir. Kız bebeklerde erkeklerden yaklaşık 4 kat fazla görülür.
Aile öyküsü sıklıkla vardır. Anensefalik bebek doğuran kadınların, ikinci bir anensefalik bebek doğurma riskleri %5’tir. Hamilelikte beyni gelişmeyen bebekler, yarıdan az canlı olarak doğar. Hamilelikte beyni gelişmeyen bebek için 1 aydan fazla yaşama ihtimali çok düşüktür.
2- Ensefalosel; Kafatası kemiklerinde gelişme problemi olması nedeniyle beynin bir kısmının dışarı fıtıklaşmasıdır. Sık olarak ön arka hat boyunca arka tarafta fıtıklaşma görülür.
Kafatası kemikleri defektleri yanı sıra nöral tüp kapanmasında bozukluk olması durumunda da gelişebilir. Ensefalosel küçük ve beyin dokusu içermeyen boyutta olabileceği gibi, beyin dokusu içeren çok büyük boyutlarda da olabilirler.
3- Spina Bifida; Nöral tüpün kapanmasında, beyin seviyesi altında bozukluk olması durumunda, omuriliği çevreleyen vertebra gelişiminde aksaklığa yol açarak spina bifida gelişmesine sebep olur.
Omurilik ve menikslerin etrafının çevrilmemesi ile meningomiyosel olur. Bazı durumlarda omurilik fıtıklaşmasına ek olarak beyin sapında da fıtıklaşma görülür. Buna Arnold-chiari ya da Chiari II malformasyonu adı verilir.
4- Dandy-Walker malformasyonu; Bebeklerde beyincik gelişmemesi belirtileri ya da beyinciğin orta bölümünün gelişmemesi ve anne karnında bebeğin beyin boşluğu olan ventrikül adı verilen yapılarda kistler oluşmasıdır.
Ventriküllerde (anne karnında bebeğin beyin boşluğu )normalde sıvı vardır ve bu sıvı tüm beyin içerisinde dolaşır. Kist varlığında ise bu sıvının dolaşımı bozulup, tıkanıklığa yol açacaktır. Bu duruma hidrosefali adı verilir.
5- Ventrikülomegali; Anne karnındaki bebekte en sık görülen sinir sistemi anomalilerindendir. Erken gebelik haftalarında görüldüğünde, hastaların ileri ultrason incelemesi, ayrıntılı (detaylı) ultrason ile değerlendirilmelerini gerektirir.
6- Holoprozensefali; Nöral tüpün kapanmasından sonra beyin hemisfer adı verilen iki bölüme ayrılır. Bu bölünmede bozukluk olması durumuna holoprozensefali denilir. Diğer sinir sistemi anomalileri ve nörolojik problem ile birliktelik gösterir.
7- Lissensefali; Normalde beyin kıvrımlı bir yapıya sahiptir. Beyindeki hücreler dışarıya doğru büyüyüp çoğalarak bu kıvrımları oluştururlar. Eğer bu çoğalma işlemi sağlanamazsa beyin dış düzeyi düzgün bir yapıda olur, kıvrımları oluşmaz.
Eğer beyin gelişimi gebeliğin ilk 20 haftası içinde durur, ancak beyni çevreleyen dokuların gelişimi devam ederse şizensefali adı verilen bir gelişme bozukluğu oluşur. Şizensefali de beyin üzerinde anormal görünümlü bir yarık yapısı görünür.
Anne karnında beyin kanaması nedenleri?
- Damar anomalileri (arteriovenöz malformasyonlar…)
- Kafa içi tümörler
- Anne karnındaki bebeği etkileyen enfeksiyonlar
- İlaç toksisiteleri
- Pıhtılaşma problemleri
Anne karnında beyin felci neden olur?
Serebral palsili hastaların %85-90’ı konjenitaldir. Yani doğumdan itibaren vardır. Beyin felci anne karnında iken ya da doğum sırasında olmuş demektir.
Anne karnında beyin felci nedenleri;
- Düşük doğum ağırlığı
- Prematür doğum (gebeliğin 37. haftasından önce doğum, 32. hafta öncesi doğumlarda serebral palsi riski daha yüksektir. )
- Çoğul gebelikler
- Yardımcı üreme tekniklerinin kullanılması
- Gebelik sırasında geçirilen enfeksiyonlar (CMV, kızamıkçık, bebeğe zarar veren diğer bazı bakteriyel enfeksiyonlar…)
- Annede epilepsi olması, annenin entellektüel kapasitesinin düşük olması
Anne karnında zeka gelişimi için neler yapılmalıdır?
Anne karnında zeka gelişimi annenin öncelikle sağlıklı bir gebelik geçirmesi ile mümkündür. Öncelikle beynin yapısal olarak normal gelişmesi gereklidir. O yüzden genetik hastalıklar iyice sorgulanmalı ve taranmalıdır.
Annenin gebelik sırasında bulaşıcı olan enfeksiyonlardan korunması, alkol ve sigaradan uzak durması, doktorun bilgisi dışında herhangi bir ilaç kullanmaması gereklidir. Tiroid hastalığı olan gebelerin mutlaka ilaçlarını kullanması ve yakın takipte olması gereklidir.
Düzenli ve sağlıklı beslenme, gebelik boyunca istenen düzeyde ne çok ne de az kilo almalıdırlar. İyot, vitamin d ve diğer gerekli vitamin ve minarellar mutlaka alınmalıdır.
Referanslar:
- Brain abnormalities in fetuses: in-utero MRI versus ultrasound, Brian W Nielsen,2016, DOI:https://doi.org/10.1016/S0140-6736(16)32565
- Fetal Central Nervous System Abnormalities, Andreea Ceausescu, Andreea Docea, Marina Dinu, Stefan Degeratu, Dominic Iliescu and Monica Cara, 2018, DOI: 10.5772/intechopen.76208
- http://www.healthofchildren.com/C/Congenital-Brain-Defects
