Varis Belirtileri Tanı ve Tedavi Yöntemleri

Resimli varis çeşitleri nelerdir?

Resimli varis çeşitleri olarak yüzeysel kılcal damar, retiküler varisler ve büyük varisler örnek gösterilebilir.

• Yüzeyel kılcal damar varisleri:  Deri yüzeyinde ince, küçük kırmızı-mavi renkte kümelenmiş damar görünümünde, deriden kabarık olmayan zararsız varislerdir. Telenjektazi ya da örümcek ağı olarak da bilinirler.
• Retiküler varisler (orta derece varisler):  Bazen gruplar halinde birbiriyle ağ yapmış şekilde olan kırmızı renkte yüzeyel varislerden daha belirgin olan varislerdir.
• Büyük varisler: Deriden kabarık, dokunulduğunda rahatlıkla hissedilebilen, mavi-yeşil renkte, kalın ve kötü görünümü varislerdir.

Varis nedir?

Varis yani kronik venöz hastalık bacaklardaki venleri etkileyen bir hastalıktır. Halk arasında varis damar genişlemesi olarak da bilinir. Varis belirtileri olarak kronik venöz yetmezliği bacakta şişlik, bacak cildinde değişiklikler ve bacakta ülserler ile kendini gösteren bir hastalıktır.

Tanıyı doğrulamak, venöz yetmezlik nedenini belirlemek (geri kaçak, tıkanma ya da her ikisinin beraberliği) için venöz doppler ultrason yapılır. Venöz doppler ultrasonografi ile venöz yetmezliğin olduğu anatomik bölge, hastalığın şiddeti ve beraberinde arter hastalığı olup olmadığı değerlendirilir.

Bacaklarda ven adı verilen damarlar ile kan bacaklardan kalbe taşınır. Venlerde kanın akışının sağlanması için açılıp kapanan kapakçıklar vardır. Bu kapakçıklar ile bacak yüzeyindeki venlerden kanın bacaktaki derin venlere geçişi sağlanır. Yine bacak yüzeyinde bulunan venlerdeki basıncın kontrol altında tutulması sağlanır.

Bacaklarda kas tabakası üzerinde, deri içerisindeki yağ tabakası içerisinde yer alan yüzeyel venler vardır. Derin venler ise bacaktaki atardamarlar (arter) ile birlikte kas tabakası içinde yer alırlar.

Yüzeyel venler ve derin venler perforan venler denilen damarlar ile birbirleriyle bağlantı içindedirler. Yüzeyel venlerdeki kan perforan venler aracılığı ile derin venlere dolar. Bacaktaki kasların kasılması yardımıyla bacak venlerindeki kan kalbe geri pompalanır.

Varis belirtilerinden olan bacaktaki venlerin çalışmasında bozukluk olması durumunda kanın normal akışı engellenmiş olur. Bacak kaslarının yeterince kasılmaması durumunda da, kanın kalbe doğru gidememesi sonucunda kan bacak venlerinde birikir. Bacak venlerinde biriken kan, venlerdeki mevcut basıncın artmasına sebep olur. Bu durumlar neticesinde varis belirtileri görülür.

Varis başlangıcı hastalarda bacak ağrısı, bacakta ağırlık hissi belirtileri görülür. Ciddi varis belirtileri olan bacaklarda şişlik, deride renk değişikliği, kaşıntı, tekrarlayan bacak enfeksiyonları, kronik ülserler kronik venöz yetmezlik olarak değerlendirilir.

Varis oluşmasına yol açan nedenler nelerdir?

Bacak venlerindeki basıncın artmasına yol açan tüm nedenler, varis damar genişlemesi sonucunu doğurur. Venlerdeki basınç artışı kapakçıkların yapısının zarar görmesine, böylece daha da yüksek basınç görülmesine, venlerin çalışmasının bozulmasına ve nihayetinde kronik venöz yetmezlik oluşmasına yol açar.

Bacak venlerinde basınç artışı nedenleri:

1- Vende pıhtı varlığı: Vendeki pıhtı kanın akışı engelleyip, vende basınç artışa yol açar. Bu durum ven ve kapakçıklara, pıhtı uzaklaştırılsa bile kalıcı hasar verebilir.

2- Bacak yaralanması ya da ameliyatları

3- Aşırı kilolu olmak ya da kilo almak: Obezite ve gebelik nedeniyle gelen ekstra yük bacak venlerindeki basıncı artırıp, ven ve kapakçıkları hasarlandırır.

4- Uzun süreli ayakta kalmak ya da oturmak: Bacak kasları kan dolaşımında önemli role sahiptir. Kasların devre dışı kalmasıyla kanın bacaklardan kalbe ilerlemesi engellenir, böylece kan bacaklarda göllenir. Bacak kaslarının kanı pompalanması ile kan kalbe gönderilir.

Varis belirtileri nasıl olur?

Varis ağrısı belirtileri, damar genişlemeleri, ciltte rahatsızlık hissi, kaşıntı, döküntü, ciltte renk değişimi, bacaklarda şişlik ve bacak ülserleri olur. Uzun süre ayakta kaldıktan sonra, gün sonunda bacaklarda ağırlık hissi, ağrı, yorgunluk hissi olabilir.

• Damar genişlemesi: Variste en sık görülen belirti bacaklarda damar genişlemesi görünümüdür. Venlerdeki genişleme deri üzerinde ince mavi damarlanmaların ya da çok daha geniş, bükülmüş variköz ven adı verilen yapıların görülmesidir.
• Bacaklarda şişlik: Uzun süreli varis bacaklarda ve bileklerde şişliğe yol açabilir. Bazen şişlik sadece gün sonunda bazen de sürekli olabilir. Bacak yükseltilmesiyle şişlik gerileyebilir, bu yüzden sabahları daha az belirgin olabilir. Bilek civarı genellikle şişliğin oluştuğu ilk yerdir.
• Cilt Değişiklikleri: Aylar ve yıllar boyunca kanın bacak damarlarında birikmesi cillte kırmızı-kahverengi renk değişimine yol açar. Cillteki renk değişiklikleri bilek iç yüzeyinden başlayıp zamanla tüm ayağı kaplayabilir. Bacak venlerindeki kan göllenmesi deride kızarıklık, kaşıntı, kuruma, kaşıntı kaynaklı yaraların olması gibi şikayetlere sebep olur. Bu durum bazen aniden olabildiği gibi bazen yıllar süren venöz hastalıkta görülür.
• Bacak ülserleri: Kronik venöz hastalıktan kaynaklı oluşan açık, iyileşmeyen yaralara venöz ülser ya da venöz staz ülserleri adı verilir. Staz ülserleri en sık bilek iç yüzeyde olur. Topukta ya da bilek dış yüzeyinde de olabilir. Venöz ülserlerin diz üzerinde, ayak ya da parmaklarda olması beklenmez. Ülserler küçük yaralar olarak başlayıp zamanla büyürler. Aynı anda birden fazla olabilir. Zeminde kızarıklığın olduğu, dokunmakla ağrılı olan, yaradan sıvı sızıntısı olan lezyonlardır. Venöz ülserlerin iyileşmesi zordur, aylar yıllar sürebilir. İyileştikten sonra tekrar oluşabilirler.

Varis tanısı nasıl koyulur?

Hastanın belirti ve bulguları değerlendirildikten sonra, varis değerlendirilmesi için venöz doppler ultrasonografi istenir. Alt ekstremite (bacak) venöz doppler ultrasonu ile venlerin kapakçıkları değerlendirilip, problemin yüzeyel mi yoksa derin venlerden kaynaklı olduğuna bakılır.

Bacak doppler ultrasonu düşük maliyetli, girişimsel olmayan, kolay ulaşılabilir, tekrarlanabilir gibi özelliklerinin olması nedeniyle kronik venöz hastalıkları tanısı için tercih edilen görüntüleme yöntemidir. Varis tanısı venlerde kan akımında geri kaçışın görülmesiyle konulur. Venlerde ters akım ya da geriye akışın süresi değerlendirilir. Geri akımın süresinin yüzeyel venlerde 500 ms, derin venlerde 1000 ms üzerinde olması anormal kabul edilir. Varisin zararları birçok vücut fonksiyonlarını etkileyebilir.

Normal Ultrason  (gerçek zamanlı B mod ) ile renkli ultrason beraber kullanılarak venler incelenir, kan akımının yönü, kan akımında geri kaçış ya da tıkanıklık olup olmadığı ve bunun tam yeri tespit edilir. B mod ultrason ile kan damarları yanında varis ile karışabilen belirtilere yol açan arter anevrizmaları, yumuşak doku kitleleri, dizde yer alan kistler gibi durumların ayırıcı tanısının yapılmasını sağlar.

Ultrason probu ile ven üzerine baskı yapıldığında normal venlerde kan akışı kesilir, içinde pıhtı olan venlerde ise bu durum görülmez. Varisi olan hastalarda venlerdeki geri kaçısın değerlendirilmesi  ultrason hem ayakta hem de yatar vaziyette yapılır.

Varis tanısı için ultrasonun yanında venografi ya da MRI görüntülemeleri de yapılabilir. Bu tetkikler tanıda ilk tercih olarak kullanılmazlar. Belirti ve bulguları açısından kronik venöz hastalık düşündüren ama bacak doppler ultrasonunda hastalık tespit edilemeyen hastalara yapılabilirler.

Varis tedavisi nasıl yapılır?

• Bacakları yüksekte tutma: Günde 3-4 kez 30 dk bacakları kalp seviyesinin üzerinde tutma, ayakların otururken uzatmak şikayetlerde azalma sağlar. Genç yaşta varis neden olur diye düşünen genç hastalar için genellikle yeterli bir tedavidir.
• Egzersiz: Ayak ve bilek egzersizleri varis olan hastalara önerilir. Gün içinde yapılan bilek egzersizleri kanın bacaklardan kalbe gidişini sağlar. Özellikle gün boyu sürekli oturan ya da ayakta duran hastalar için bu egzersizler faydalıdır. Yine yürüyüş de varis tedavisi için iyi olabilecek bir egzersizdir.
• Varis çorabı: Varis çorabı varis tedavisi için en önemli unsurdur. Varisi olan hastaların çoğuna varis çorabı önerilir. Varis çorabı ile bacakların etrafı sıkı sarılarak kanın bacaklarda geriye kaçıp, birikmesi önlenmiş olur. Ciddi belirtileri olan hastalara ise kompresyon bandajları önerilir. Orta ya da ileri varisi olan ve uzun süre ayakta kalma durumunda olanların varis çorabı giymesi önerilir.
• İlaçlar: Varis tedavisi için verilen ilaçlar yanı sıra, ülserlerin enfekte olması durumunda tedaviye antibiyotikler, cilt bulguları olan hastalarda da krem ve losyonlar verilebilir. Varis bitkisel tedaviseçeneği uygulanması önerilmez. Çünkü kullanılacak ürünler ile faydadan çok zarar verilebilir. Varis bitkisel tedavi uygulaması öncesi mutlaka kullanılacak ürünler ile ilgili hekime bilgi vermek önemlidir.
• Skleroterapi: Hastaların variköz venlerine  kimyasal madde ya da yapıştıcı maddelerl enjekte edilerek venlerin kapanması sağlanır. Venlere artık kan akışı olmaz.
• Varis lazer tedavisi: Yapısı bozulmuş olan ven içerisine özel bir kateter yerleştirilir. Katater yardımıyla ısı verilen venin kapanması sağlanır. Varis lazer tedavisi uygulanan venlerde de kan akışı tekrar olmaz.
• Cerrahi tedavi: Cerrahi olarak hasarlı olan venlerin çıkarılması işlemidir. Evde varis tedavisi hekim önerileri doğrultusunda takip edilmelidir.

Kaynaklar:

1. Patient education: Chronic venous disease (Beyond the Basics), Patrick C Alguire, MD, FACP, Barbara M Mathes, MD, FACP, FAAD, uptodate.com
2. Diagnostic evaluation of lower extremity chronic venous insufficiency, Authors:Patrick C Alguire, MD, FACP, Barbara M Mathes, MD, FACP, FAAD, uptodate.com