Stres karaciğer yağlanması yapar mı?
Stres ile beraber ruh sağlığındaki dengesizlikler yeme alışkanlıklarını bozabilmektedir. Bu nedenle aşırı kilo alımı ile karaciğer yağlanması olabilir.
Stres birçok hastalığın ön tetikleyicisi olduğu herkes tarafından bilinmektedir. Stres kaynaklı ortaya çıkan rahatsızlıklarda ilgili dokulara dolaylı olarak zarar verdiği söylenebilir.
Karaciğer yağlanması nedir?
Karaciğerde yağ birikimine karaciğerde yağlanma adı verilir ve akut ve kronik olarak değerlendirilir. Gebeliğin akut yağlı karaciğeri, ilaç ve toksinler akut yağlanma nedenleridir.
Diyabet, obezite, hepatit c, alkol kullanımı, beslenme bozuklukları ise kronik karaciger yaglanmasi nedenleridir.
Karaciğer yağlanması nasıl geçer?
Karaciğerde yağlanma kilo kaybı ile azaltılabilir ve diyet düzenlenmesi ile kontrol altına alınabilir. Tuz ve karbonhidrat tüketimi azaltılarak, sebze meyve ve tahıldan zengin diyet uygulanmalıdır.
Karaciğerde yağlanma çeşitleri nelerdir?
Kabaca iki grupta değerlendirilir;
1-) Alkolik olmayan karaciğer yağlanması: Bu en sık görülen karaciğer hastalıklarından biridir. Alkolik olmayan karaciyer yağlanması tanısı koyulması için kişinin alkol kullanmıyor olması ve yağlanma için başka bir sebebin olmaması gereklidir. İki tipi vardır;
- Alkolik olmayan karaciğerde yağlanma(steatohepatoz): Karaciğerde yağ infiltrasyonu vardır, ancak inflamasyon yani iltihabi durum yoktur.
- Alkolik olmayan steatohepatit (NASH): Karaciğerde yağ infiltrasyonu ve beraberinde inflamasyon vardır. Yani hastalarda yağlanmaya ek olarak hepatit yani karaciğer hasarı da vardır.
2-) Alkolik karaciğer yağlanması: Aşırı alkol kullanımı ile karaciğerde yağlanma ve karaciğer hasarı görülmesidir. İlk aşamada alkolik hepatosteatit olurken, alkol tüketiminin artmasıyla alkolik hepatit ve sonrasında siroz gelişir.
Karaciğer nedir? Ne işe yarar?
Karaciğer karında sağ üst kadranda (göbeğin sağında kaburgaların altında) yer alan vücudun en büyük organıdır.
Karaciğer, besinlerin sindirimi (karbonhidrat, protein ve yağların metabolize edilmesi ve vücut tarafından kullanılmasının sağlanması, fazla kısmının depolanmasında), safra üretimi, vücutta oluşan toksinlerin metabolize edilmesi, enerji üretimi ve depolanması esas olmak üzere yüzlerce göreve sahiptir.
Karaciğer hastalıkları viral ya da parazit enfeksiyonları, otoimmünite, genetik, kanser, alkol, obezite kaynaklı olarak gelişebilir.
Karaciğer ultrasonu incelemesinde karaciğer yaklaşık 16 cm uzunlukta ölçülmekle birlikte bu boyut cinsiyet ve vücut tipine göre değişkenlik gösterebilir. Karaciğer kadınlarda 1,2-1,4 kg, erkeklerde 1,4-1,5 kg ağırlığındadır. Normal karaciğer yumuşak, düzgün kenarlı görünüme sahiptir. Sert ve nodüler görünümlü olursa karaciğer hastalığı göstergesidir.
Bazen fizik muayenede karaciğer büyümesi tespit edilir ama aslında karaciğer normal boyuttadır. Karaciğer ultrasonu ile gerçek karaciğer büyümesi ayırt edilir. Bu durumlar;
- Karaciğer bölümlerinde anatomik farklılık olması
- Derin nefes alma durumunda
- Sağ akciğerde sıvı toplanması olan hastalarda
- KOAH’ı olan hastalarda, sağ akciğerde hava hapsinin olması nedeniyle karaciğerde aşağı itilme nedeniyle
- Zayıf hastalarda
Karaciger yaglanmasi belirtileri?
Çoğu insanın hiçbir şikayeti yoktur. Bir kısım hastada halsizlik, karında sağ üst kadranda hafif rahatsızlık hissi olabilir. Başka nedenlerle yapılan ultrason incelemesinde ek bulgu olarak karaciger yaglanmasi görülebilir.
Hastaların bakılan tetkiklerinde karaciğer testlerinde bozukluk olduğunda, ileri tetkik olarak karaciğer ultrasonu istenildiğinde yine karaciyer yağlanması tanısı koyulur.
Karaciger yaglanmasi neden olur?
Sıklıkla kilo alınması ve kötü beslenme ile ilişkili olsa da nedeni kesin olarak bilinmemektedir. Karaciğer yağlanma hastalığının (NASH) sık görüldüğü bazı durumlar vardır. Bunlar;
- Obezite; Karaciğer yağlanması hastalığı olan kişilerin %70’den fazlası obezdir.
- Şeker hastalığı: Şeker hastalığı karaciğerde yağlanma ile sıklıkla birlikte olan bir durumdur. NASH hastaların %75’inde tip 2 diyabet vardır.
- Kolesterol yüksekliği: Hastaların %20-80’inde kolesterol yüksekliği vardır. Trigliserid yüksekliği karaciğer yağlanması ile ilişkilidir.
- İnsülin direnci: İnsülin direnci sıklıkla kolesterol yüksekliği olan ve obez olan hastalarda yani metabolik sendromu olanlarda görülür.
- İlaç ve toksinler
- Hepatit C karaciğerde yağlanma için risk faktörü durumundadır.
- Hızlı kilo verilmesi
Karaciğerde yağlanma tanı yöntemleri?
Karaciğerde yağlanma hastalığı (NASH) sıklıkla rutin kan tetkiklerinde bozulmuş olan karaciğer testleri ile anlaşılır. Karaciğer enzimleri olan AST ve ALT hastaların %90’ında yükselmiş olarak görülür. Viral hepatit testleri (hepatit A, B, C ) ve diğer bazı testler karaciğer testlerin bozulduğu diğer karaciğer hastalıklarını elemek için yapılır.
Karaciğer ultrasonu, tomografi ve MR gibi görüntüleme yöntemleri ile karaciger yaglanmasi gösterilebilir ama karaciğerde yağlanma yapan hastalıkları birbirinden ayırt edemeyebilir.
Eğer görüntüleme yöntemleri ile karaciğer yağlanmasına neden olan hastalığın tanısı koyulamıyorsa karaciğer biyopsisi yapılmalıdır. Karaciğerde yağlanma tanısı için düşük maliyetli, kolay ulaşılabilir ve zararsız bir görüntüleme yöntemi olan karaciğer ultrasonu ilk tercih edilecek yöntemdir.
Fibroscan, karaciğerin ne kadar sert olduğunu değerlendirmek için ultrasonun kullanıldığı girişimsel olmayan bir işlemdir. Karaciğerin sertliğinin değerlendirilmesiyle karaciğerdeki skar dokusu miktarı ve karaciğer sirozunun gelişip gelişmediği belirlenebilir. Karaciğerdeki skar dokusunu tespit etmede karaciğer biyopsisi yapılamadığı durumlarda alternatif olabilir.
Karaciğer yağlanması nasıl tedavi edilir?
Karaciğerde yağlanma hastalığının kesin tedavisi yoktur. Tedavideki amaç karaciğer yağlanması ile birlikte olan durumları kontrol altında tutmaktır. Karaciğerde yağlanma olan hastaların Hepatit A ve Hepatit B ile aşılanması önerilir.
- Kilo verilmesi hem karaciğer testlerinin düzelmesi hem de insülin direnci üzerinde olumlu etkiye sahiptir. Hızlı kilo vermek de karaciğerde yağlanma ile ilişkili olduğundan yavaş kilo verilmesi önerilmektedir.
- İnsülin direnci tedavisi
- E Vitamini karaciğer yağlanması olan diyabeti ve kalp hastalığı olmayan hastalara önerilmektedir. E vitamini karaciger yaglanması tedavisinde kullanıldığında kısmen düzelme olduğuna dair zayıf kanıtlar vardır. Yüksek doz vitamin E tedavisiyle ise ölüm riskinde artış olduğu gösterilmiştir.
- Alkol tüketilmemesi önerilir. Alkol kullanımı ile karaciğer hastalığı kötüleşebilir.
Sık Sorulan Sorular
Karaciğer yağlanmasını ne temizler?
Karaciğerde yağlanma diyet uygulaması ve kilo verilmesinin yanı sıra düzenli egzersiz ile de azaltılabilir. Bitkisel destek ürünleri kullanılmadan önce mutlaka hekiminize danışın, fayda sağlasın diye alınan ürünler karaciğer hasarının daha da artmasına sebep olabilir.
Karaciğerde yağlanma dereceleri nelerdir?
- Yok (Grade 0): karaciğer genel olarak normal görünümdedir
- Hafif (Grade 1): Diyafram ve portal ven duvarı normal görünürken, karaciğer ekojenitesinde hafif artış vardır.
- Orta (Grade 2): Diyafram ve portal ven duvarı görünümünde hafif bozulma, karaciğer ekojenitesinde orta düzeyde artış vardır
- İleri (Grade 3): Diyafram, portal ven duvarı ve karaciğerin sağ parçasının arka bölümü görülemez, karaciğer ekojenitesinde ciddi artış görülür.
Karaciğer ultrasonu ile hafif yağlanma tanısı daha zor koyulurken, orta ve ileri karaciğer yağlanma tanısında ise tomografi ve MR’a yakın bir orandadır. Karın içindeki fazla gaz ve obezite, karaciğer ultrasonu görüntüleme başarısını düşüren etkenlerdir.
Karaciğer ultrasonu;
- Kolay ulaşılabilir olması
- Girişimsel işlem olmaması
- Radyasyon içermemesi
- Maliyetinin düşük olması
nedeniyle karaciğerde yağlanma tanısı için ilk tercih edilecek görüntüleme yöntemidir.
Alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanması (Steatohepatoz) nedir?
Alkolik olmayan karaciğer yağlanması sıklıkla iyi huylu kabul edilen bir durumdur. Kötü beslenme alışkanlıklarının ve obezitenin artmasıyla birlikte bu rahatsızlığın görülme sıklığı da artmaktadır. Karacigerde yaglanma (steatohepatoz) tablosunda sıklıkla karaciğer testleri normaldir ve hastalarda klinik belirti yoktur.
Steatohepatoz karına herhangi bir başka sebeple ultrasonla bakıldığında tesadüfen görülür. Karaciğerde yağlanma bazı hastalarda inflamasyona yol açarak NASH yani steatohepatit tablosuna ilerler.
Alkolik olmayan steatohepatit (NASH) de karaciğer sirozuna ve sonrasında karaciğer kanserine ilerleyebilir. Alkolik olmayan karaciğer yağlanması hastalığı (NASH) görülme sıklığı yaklaşık %25 olarak bildirilmiştir. Bu hastaların %40 ‘ında ise karaciğer fibrozuna ilerleme görülür.
Karaciğerde yağlanma olan (yağlanma miktarından bağımsız olarak) bir kısım hastanın kliniğinin neden NASH’e ilerlediği kesin olarak bilinmemektedir. Karaciğer yağlanmasının derecesinin metabolik sendrom ve kalp hastalığı görülme riski ile yakın ilişkisi bilinen bir gerçektir. Karaciğer yağlanma dereceleri fazla olan hastalarda karaciğer fibrozisine ilerleme daha sık görülür.
Alkolik olmayan steatohepatit (NASH) nedir?
Alkolik olmayan steatohepatit (NASH) karaciğerde yağ birikimi ile inflamasyon oluşması ve bu durumun karaciğerde iz bırakarak (skar dokusu) iyileşmeye yol açmasıyla oluşur.
Belirti vermemesi nedeniyle de ne kadar sık görüldüğü kesin olarak bilinmemektedir. NASH yani alkolik olmayan karaciğerde yağlanma hastalığı sıklıkla 40-60 yaş arasında görülür ama 10 yaş üzeri çocuklarda bile görülebilir. Kadınlarda erkeklerden daha sık görülmektedir.
Karaciğer büyümesi neden olur?
Karaciğer büyümesi fizik muayene ve karaciğer görüntülemesi ile tespit edilir. Görüntüleme yöntemleriyle karaciğer büyüklüğü ve yapısı, damarlarda pıhtı varlığı ve karaciğer kitleleri değerlendirilir. Karaciğerin normalden büyük olmasına karaciğer büyümesi (hepatomegali) adı verilir.
Ağrılı karaciğer büyümesi nedenleri?
- Akut hepatit (Hepatit A, Hepatit E, bakteriyel, paraziter etkenler, alkolik hepatit, ilaç ilişkili karaciğer hasarı )
- Karaciğerden çıkan damarların akışının bozulması (Budd-chiari sendromu, Sağ kalp yetmezliği, Hepatik sinüzoidal tıkanma sendromu…)
Ağrısız karaciğer büyümesi nedenleri?
- Kolestatik karaciğer hastalığı (primer biliyer kolanjit, primer sklerozan kolanjit…)
- Alkolik yağlı karaciğer hastalığı, alkolik olmayan yağlı karaciğer
- Diyabet
- Glikojen metabolizması bozuklukları (G6PD eksikliği, Gaucher hastalığı…)
- Alfa-1 antitripsin eksikliği
- Herediter hemokromatozis
- Wilson hastalığı
- Verem, sarkoidoz ve ilaç ilişkili karaciğer hasarı
- Karaciğer amiloidozu
- Hepatosplenik T hücreli lenfoma
- Kötü huylu tümörler
- İyi huylu tümörler
- Polikistik karaciğer hastalığı
Karaciğerde yağlanma ultrasonda görülür mü?
Karaciğerde yağlanma tanısı karaciğer ultrasonu ile koyulur. Karaciğer testlerinde bozukluk olan hastalarda, mevcut duruma neyin yol açtığını belirlemek için ileri tetkik olarak ilk ultrasonografi istenir. Ultrason ile karaciğer yağlanma düzeyi belirlenir.
Karaciğer ultrasonu ile karaciğer parlaklığı, karaciğer ve böbrek arası kontrast, karaciğer içindeki damarların görünümü, karaciğer dokusunun görünümü ve diyafram değerlendirilir.
Kaynaklar:
- Ultrasound-based techniques for the diagnosis of liver steatosis, Giovanna Ferraioli and Livia Beatriz Soares Monteiro, World J Gastroenterol. 2019 Oct 28; 25(40): 6053–6062.
- Overview of the evaluation of hepatomegaly in adults, Micheal P Curry ve Alan Bonder, MD, www.uptodate.com
- Patient education: Nonalcoholic fatty liver disease (NAFLD), including nonalcoholic steatohepatitis (NASH) (Beyond the Basics)Patient education: Nonalcoholic fatty liver disease (NAFLD), including nonalcoholic steatohepatitis (NASH) (Beyond the Basics), Sanjiv Chopra, MD, MACP, www.uptodate.com
- www.mayoclinic.org
