Şah damarı tıkanıklığı tedavisindeki asıl amaç inmeyi önlemektir. Spesifik tedaviler, karotis arterlerdeki tıkanıklığın derecesine bağlıdır.
Her ne kadar tedavi, sağlıklı beslenme, egzersiz ve sigarayı bırakma gibi yaşam tarzı değişiklikleriyle başlasa da hafif ila orta dereceli tıkanmalarda günlük aspirin veya kan sulandırıcı ilaç kullanımı da önerilmektedir.
Öte yandan, hastalığın daha şiddetli seyrettiği veya GİA ve inme semptomlarının görüldüğü vakalarda ise arter tıkanıklığının giderilmesine yönelik olarak cerrahi seçeneklere başvurulabilmektedir.
Şah Damarı Tıkanıklığı
Şah damarları, temelde beynin oksijen ihtiyacını karşılayan temiz kanı taşımakla görevli olan ve boynun sağ ve sol taraflarında bulunan oldukça önemli atardamarlardır. Karotis arterler olarak da bilinen bu damarlar sayesinde nabız, çene çizgisinin hemen altından hissedilebilmektedir.
Genellikle plak ismiyle tanınan yağ birikintilerinin ve kolesterol atıklarının damar duvarlarında birikimi sonucu oluşan şah damar tıkanıklığı ise aynı zamanda karotis arter hastalığı olarak adlandırılan ciddi bir problemdir. Öyle ki bu durum, felç gibi tehlikeli sağlık sorunlarına yol açabilmektedir.
Şah damarı tıkanıklığı tanısı nasıl yapılır?
Şah damarı tıkanıklığı genellikle inme semptomları yaşadıktan sonra teşhis edilebilmektedir. Muayene esnasında stetoskopla dinlenen boyun bölgesinden ıslık sesine benzer anormal bir ses veya üfürüm duyulması söz konusudur.
Sonrasında ise tanıyı doğrulamak üzere aşağıdakileri de içeren birkaç test yapılabilmektedir:
- Ultrason: Kanın arterlerden nasıl aktığını görmek ve arterlerin tıkanabileceği veya daralabileceği yerleri saptamak için kullanılır.
- Bilgisayarlı tomografi anjiyografi: Bu test sırasında, tıkanıklığı göstermeye yardımcı olması adına hastanın kan dolaşımına tıbbi boya enjekte edilmekte ve böylece detaylı bir araştırma yapmak mümkün olmaktadır.
- Serebral anjiyografi: Bu tür bir teşhis testi, atardamarlara girmeyi ve tıkanıklığa yakından bakmak için minimal invaziv bir prosedürde bir kateter kullanmayı içermektedir. İhtiyaç halinde bu testte de kontrast madde enjeksiyonu gerçekleştirilebilmektedir.
- Manyetik rezonans anjiyografi: Bilgisayarlı tomografi taramasına benzeyen bu noninvaziv yöntemde ise farklı olarak X ışınları kullanılmaktadır.
Şah damarı tıkanıklığı nedir?
Karotis arter stenozu, boynun her iki tarafındaki büyük arterlerin tıkanması ile oluşan acil bir tıbbi durumdur. Tıkanmaya, yağlı kolesterol birikintileri sebep olmaktadır.
Bu plaklar, şah damarlarındaki normal kan akışını engellemekte ve kişinin felç geçirme riskini artırmaktadır.
Ateroskleroz olarak adlandırılan plak oluşumu sonucunda inme meydana geldiğinde ise beyin oksijenden ciddi derecede mahrum kalır. Birkaç dakika içinde beyin hücrelerinin ölmesine yol açan bu durumun aksine karotis arterde hastalık süreci çok daha yavaş gelişmektedir.
Şah damarlarının, başın, yüzün ve beynin beslendiği kanı taşımaları açısından sağlıklı, temiz ve pürüzsüz olmaları çok önemlidir. Bunun olmadığı durumlarda ise damarların birinde veya her ikisinde birden karotis arter stenozu gelişebilmektedir.
Hastalık, tıbbi bakım olmaksızın zamanla kötüleşebilmekte ve ölüm de dahil olmak üzere ciddi komplikasyonlar ile felce yol açabilmektedir.
Şah damarı tıkanıklığı neden olur?
Şah damarı tıkanıklığına, beyne kan ileten arterlerdeki plak birikimi neden olmaktadır. Plaklar, arter içindeki mikroskobik yaralanma bölgelerinde toplanan kolesterol, kalsiyum, fibröz doku ve diğer hücresel kalıntı kümeleridir.
Plaklarla tıkanmış karotis arterler sert ve dardır. Bu durum da hayati beyin yapılarına oksijen ve besin sağlanması sürecinin olumsuz etkileneceği anlamına gelmektedir.
Bu önemli sorunun zamanla gelişmesine katkıda bulunan birkaç risk faktöründen de söz etmek mümkündür.
Bu faktörler aşağıdaki gibidir:
- Yüksek tansiyon: Arter duvarları üzerindeki aşırı basınç, onları zayıflatabilmekte ve hasara karşı daha savunmasız hale getirebilmektedir.
- Tütün ürünleri kullanımı: Nikotin, atardamarlarının iç yüzeyini tahriş edebilmektedir. Sigara içmek ayrıca kalp atış hızını ve kan basıncını da artırmaktadır.
- Diyabet: Bu, vücudun yağları verimli bir şekilde işleme yeteneğini düşürmektedir. Ayrıca diyabetli kişilerin hipertansiyon ve ateroskleroz açısından da daha yüksek risk grubunda yer aldığı bilinmektedir.
- Yüksek kan yağı seviyeleri: Yüksek seviyelerde düşük yoğunluklu lipoprotein kolesterol ve yüksek seviyelerdeki trigliseritler, damarları tıkayan plakların birikimini artırmaktadır.
- Aile öyküsü: Özellikle yakın akrabalarında ateroskleroz veya koroner arter hastalığı bulunan kişilerin şah damarı tıkanıklığı yaşama riskinin daha fazla olduğu düşünülmektedir.
- İleri yaş: Arterler yaşla birlikte esnekliklerini kaybetmekte ve bu da daha hızlı hasar görmelerine sebep olmaktadır.
- Obezite: Aşırı kilo her zaman için yüksek tansiyon, ateroskleroz ve diyabet riskini doğrudan artıran bir faktördür.
- Uyku apnesi: Uyku esnasında doğru ve yeterli nefes alınamaması, vücudun oksijen miktarının normalden çok daha az düzeyde karşılanması anlamına gelmektedir. Bu da doğal olarak felç riskini artırabilir.
- Düzensiz beslenme ve hareketsiz yaşam tarzı: Özellikle hareketsizlik hem kilo artışına hem de yüksek tansiyon ve diyabete katkıda bulunan bir durumdur. Bunun önüne geçmek şah damarı tıkanıklığı riskini de azaltacaktır.
Şah damarı tıkanıklığı belirtileri nelerdir?
Erken evrelerinde karotis arter hastalığı genellikle herhangi bir belirti göstermemektedir. Bununla birlikte yavaş ilerleyen bu hastalıkta, beynin kandan mahrum kalması sürecine kadar durumun ciddiyetinin fark edilmesi de mümkün olmayabilmektedir.
Daha ileri aşamalarda ise hastada felç veya GİA olarak da bilinen geçici iskemik atak durumu gelişebilmektedir. Bu durumda beynin bir kısmındaki kan akışı kesilir. Blokaj kalıcı olduğundaysa beyin hücreleri veya nöronlar ölmeye başlar.
Geçici iskemik atak, küçük bir beyin arterinin plak veya trombositlerden yalnızca geçici olarak tıkanması olan mini bir felçtir.
Birçok insan için iskemik, felçten önceki bir semptomdur. Bu koşullarda hücre ölümünü önlemek adına mümkün olan en kısa sürede tedaviye başvurmak çok önemlidir. Öte yandan birdenbire ortaya çıkan inme veya GİA semptomları şunları içerir:
- Yüzde ve vücuttaki diğer uzuvlarda uyuşma ve güçsüzlük hissedilmesi,
- Anlamada ve konuşmada zorluk,
- Bir ya da her iki gözde ortaya çıkan görme zorluğu,
- Baş dönmesi ve denge kaybı,
- Nedeni bilinmeyen şiddetli baş ağrısı.
Şah damarı tıkanıklığında ilaç tedavisi
Şah damarı tıkanması sonucu önerilen ilaç tedavileri ile çoğunlukla kan basıncını kontrol etmek ve kolesterolü düşürmek amaçlanmaktadır.
Ayrıca kanın pıhtılaşmasını önlemek amacıyla hekim tarafından kan sulandırıcı özelliği olan ilaçların kullanımı veya aspirin alımı da önerilebilmektedir.
Bazı durumlarda ise damar genişletici ilaçlara başvurulmaktadır. Elbette ki ilaç tedavisi hastalığın daha erken safhalarında olan vakalarda bir çözüm olarak uygulanmakta, ileri derece hastalarda ise dünyada altın standart olarak kabul edilen cerrahilere başvurulmaktadır.
Şah damarı tıkanıklığı ameliyatı nasıl yapılır?
Şah damarı tıkanıklığı durumlarında cerrahi tedavi için iki farklı yöntemden yararlanılabilmektedir.
Burada önemli olan hastanın genel sağlık durumuna en uygun tedavinin belirlenmesidir. Buna göre arter tıkanıklığına yönelik aşağıdaki ameliyatlar yapılabilir:
Karotis endarterektomi, ciddi karotis arter hastalığı için en yaygın tedavi yöntemidir. Bu yöntemde boynun ön kısmından bir kesi yaptıktan sonra, etkilenen şah damarı açılmakta ve mevcut plaklar çıkarılmaktadır. Daha sonra ise bölge, arter dikiş veya greft ile onarılmaktadır.
Karotis endarterektomi ile tıkanıklığa ulaşmanın zor olduğu durumlarda ise karotis anjiyoplasti ve stent uygulaması yapılabilmektedir.
Lokal anestezi altında yapılan bu işlemde, tıkanıklığın bulunduğu bölgeye kateter yoluyla inik bir balon etrafına sarılı olan stent yerleştirilmektedir.
Bunun için kasık damarlarında ince ve uzun borularla vücuda girilmekte ve kateter içerisinden geçirilen kılavuz tel kullanılmaktadır.
Daha sonra balon şişirilerek stent uygun pozisyona sabitlenir ve ardından balon tekrar indirilerek geri çıkarılır. Bu şekilde stent daralar bölgeyi genişletmiş olur ve kan akışını yeniden mümkün hale getirir.
Şah damarı tıkanıklığı ameliyatının fiyatı nedir?
Tedaviye geç kalındığı takdirde hayati tehlike içeren bu hastalıkta, cerrahi yöntemlerin uygulanması oldukça konforlu sonuçların elde edilmesini sağlamaktadır.
Çoğu hasta için ameliyat sonrası yalnızca bir gece hastanede yatış yeterli olmaktadır. Günümüzde ortalama 1 saat süren şah damarı tıkanıklığı ameliyatının ücreti ise ameliyatı gerçekleştirecek hekime ve ameliyatın yapılacağı hastaneye göre farklılık göstermektedir.
Şah damarı tıkanıklığına ne iyi gelir?
Şah damarı tıkanıklığının ilerlemesini önlemek veya yavaşlatmak için birtakım önerilerden söz etmek mümkündür. Buna göre;
- Sigarayı bırakmak ve alkol alımını sınırlandırmak hem damar sağlığı hem de genel vücut sağlığı açısından çok önemlidir.
- Sağlıklı kilonun korunması, damarları tıkayan plak oluşumunu önlemeye yardımcıdır. Özellikle doymuş yağ tüketimini geride bırakmak da atardamarlardaki plak oluşumunu azaltabilir.
- Potasyum, folat ve antioksidanları içeren meyve ve sebzeler daha sık tüketilerek, GİA veya felce karşı koruma sağlanabilir.
- Aşırı tuz kullanımının, sodyuma duyarlı kişilerde kan basıncını artırdığı bilinmektedir. Bunun için de yetişkinlerin günde 1.500 miligramdan az sodyum tüketmeleri tavsiye edilir.
- Düzenli egzersiz ile kan basıncını düşürmek ve iyi kolesterol olarak da bilinen yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) seviyesini artırmak mümkündür. Bu, aynı zamanda kilo vermeye ve diyabeti kontrol etmeye de yardımcıdır.
- Diyabet ve yüksek tansiyon gibi kronik rahatsızlıkların da düzenli hekim ziyaretleri ile kontrol altında tutulması, atardamarların sağlığının korunabilmesini sağlamaktadır.
Şah damarı tıkanıklığına hangi bölüm bakar?
Felçlerin yaklaşık %10’u ile 20’sinin temel sebebi olan şah damarı tıkanıklığı durumunda başvurulması gereken tıbbi bölüm nörolojidir.
Şah damarlarındaki darlık veya tıkanıklığın stent ile tedavisi girişimsel nöroradyoloji ya da kalp damar cerrahisi uzmanı hekimler tarafından yapılmaktadır.
Bununla birlikte karotis endarterektomi ismi verilen açık cerrahi tedavisi ise yalnızca kalp ve damar cerrahları tarafından yapılmaktadır.
